de nacht



Ellemeet: val, 1925, steenmeteoriet, achondriet type Diogeniet
(synoniemen: "Serooskerke")
   

De Ellemeet
De
Ellemeet, een val van tenminste twee fragmenten, vond plaats op 28 augustus 1925 tussen 11 en 12 uur lokale tijd op het Zeeuwse eiland Schouwen. 
Net als de Utrecht viel ook deze meteoriet tijdens zijn val door de atmosfeer uit elkaar in meerdere stukken. Volgens de getuigen klonken vanuit de lucht gierende geluiden (luid genoeg om paarden en koeien onrustig te maken), als van neervallende projectielen, gevolgd door het geluid van een inslag. Een ooggetuige zag een 970 gram zwaar, ruwweg 10 cm groot fragment van de meteoriet neerkomen in een wei in het Prunjebevang (het laagste deel van Schouwen) nabij Ellemeet, eigendom van een meneer L.R.B.: dit fragment sloeg een inslagput van een halve meter diepte. 

Ongeveer 1.5 tot 2 kilometer ten noordwesten van de eerste inslag lokatie kwam een tweede ongeveer 500 gram zwaar fragment neer, en sloeg daarbij een inslagput van ongeveer 40 cm diepte. De meteoriet is zeer broos. Het deels met smeltkorst bedekte fragment viel daardoor kort na de berging uiteen in meerdere brokken. Deze brokstukken werden door A.P. van der Weijde voor onderzoek opgestuurd naar het KNMI. Ze bevinden zich thans in de collectie van de Universiteit van Utrecht. In 1927 zond  W.L. van der Linde, hoofdmeester van de dorpsschool van Serooskerken, een fragment van de tweede neergekomen steen naar prof. A. Nijland in Utrecht. Dit fragment is ook wel bekend onder het synoniem "Serooskerke". Het raakte in de vergetelheid maar dook weer op in 2009, en bevindt zich thans in de Utrechtse museum-sterrenwacht Sonnenborgh. Dit fragment werd in de nacht van 18 op 19 augustus 2014 bij een inbraak in de sterrenwacht gestolen. Op 21 augustus werd ze weer terug gevonden, achtergelaten in een tas naast een tennisbaan. Helaas was ze zwaar beschadigd. De oorspronkelijk bijna 8 cm grote steen is in een groot aantal kleinere fragmenten gebroken.

 

Serooskerken Sonnenborgh

Het in augustus 2014 bij een inbraak op de Utrechtse museumsterrenwacht Sonnenborgh gestolen en enkele dagen later in stukken gebroken weer teruggevonden fragment van de Ellemeet, de "Serooskerken". Boven vóór de diefstal, onder er ná (foto's: Museum/sterrenwacht Sonnenborgh, Utrecht)

De bij de val behorende vuurbol is door één ooggetuige beschreven (als: "een gouden ei met een gouden pijl", vermoedelijk een vuurbol met een korte wake): hij vermeldt ook de zichtbaarheid van een dun stofspoor.

De Ellemeet is een steenmeteoriet van het zeldzame achondriet type. Het is een tot de HED-groep behorende Orthopyroxeen, een cumulaat uit een magmatische basalt geklassificeerd als een Diogeniet, de meest zeldzame klasse binnen de HED-groep waarvan er wereldwijd maar een dertigtal gevonden zijn. De Ellemeet onderscheidt zich binnen de Diogenieten door dat ze een vrij hoog Fe,Ni aandeel heeft (0.8 vol%) en vrij veel Troiliet (FeS) bevat (3.3 vol%). Ook bevat de Ellemeet een enkele donkere koolstofhoudende clast met een samenstelling overeenkomend met CR chondrieten (zie Zolensky et al. 1996). Dit soort clasts zijn eerder aangetroffen in sommige polymicte Eucrieten en Howardieten, maar de Ellemeet is tot nog toe de enige Diogeniet met een dergelijke clast. Het betekend dat de Ellemeet Diogeniet strikt genomen een polymicte breccia is. De clast moet in het Orthopyroxeen ingebed zijn toen het oorsprongsgesteente deel uitmaakte van een, door inslagen blootgelegde, oppervlaktelaag op het moederlichaam (het Orthopyroxeen is oorspronkelijk dieper in het moederlichaam uitgekristalliseerd, het is een plutonisch gesteente), en de clast zelf moet afkomstig zijn van de inslag van een CR-achtige meteoriet op het moederlichaam van de Ellemeet. 

De cosmic exposure age van de Ellemeet is door Welten et al. bepaald op 23.7 ± 1.0 miljoen jaar: zo’n 24 miljoen jaar geleden is de Ellemeet zelf dus door een inslag op het moederlichaam vrijgekomen. 

Van meteorieten uit de HED-groep (Howardieten, Eucrieten en Diogenieten), zoals de Ellemeet, wordt vanwege de overeenkomende spectra tegenwoordig gedacht dat het mogelijk brokstukken van de planetoide 4 Vesta zijn: op 28 augustus 1925 trof dus wellicht een brokstukje van de planetoide Vesta Nederland!

Samples (Grady, 2000): 918 g, Univ. Utrecht (main mass); 18g, Inst. Meteoritics, Univ. New Mexico, Albuquerque, VS; 15 g, British Mus. Nat. Hist., Londen, GB; 12.6 g, Mus. Nat. Hist., Humboldt Univ., Berlijn, D; 5.8 g, US Nat. Mus., Washington, VS; 2.5 g, Am. Mus. Nat. Hist., New York, VS; 1 g, Max Planck Inst., Mainz, D.

 

De Ellemeet meteoriet is waarschijnlijk een brokstukje van de planetoide 4 Vesta, 
hier twee maal gefotografeerd door de auteur van deze website met een f1.8/50mm lens in 1992.

Het Vaderland Staat- en Letterkundig Nieuwsblad 2 Sep 1925 ochtend

Het Vaderland, Staat- en Letterkundig Nieuwsblad, 2 Sep 1925, ochtendeditie

Bibliografie:

L.E. Bowman et al., Meteoritics & Planetary Science 32 (1997), 869-875.

M. Grady, Catalogue of Meteorites (5th edition, 2000). Cambridge Univ. Press.

W. Nieuwenkamp, Proc. Kon. Ned. Acad. Wetenschappen XXX (1927), 274-276.

W. Nieuwenkamp, Verslag. der afdeeling Natuurkunde, KNAW, XXXVI (1927), 625-628.

J.J. Papike (ed.), Planetary Materials (= Reviews in Mineralogy 36 (1998)).

K. Stevens, Zenit 11 (1984), 314-319.

K.C. Welten et al., Meteoritics & Planetary Science 32 (1997), 891-902.

Wielinga R, GEA maart 2013, 8-9.

M.E. Zolensky et al., Meteoritics & Planetary Science 31 (1996), 518-537.

Het Vaderland, Staat- en Letterkundig Noeuwsblad, 2 september 1925 (ochtendeditie)

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, 10 october 1925.

Herziene tekst (c) 2012 Marco Langbroek