De Diepenveen viel op 27 oktober 1873, rond 3 uur 's middags lokale tijd, nabij het Overijsselse dorp Diepenveen enkele kilometers ten noorden van Deventer.  

De meteoriet  kwam "met een verblindend licht en onder heftig sissen" neer nabij de dagloner Albert Bos en zijn vrouw, die op het land stonden te werken. De meteoriet sloeg een inslagput van anderhalve voet (ongeveer 45 cm) diep en was "nog merkbaar warm" toen ze uit de zandgrond werd gehaald.

Alhoewel het chronologisch de derde bewaard gebleven meteoriet van ons land betreft, kwam de meteoriet pas 139 jaar later, in de nazomer van 2012, als vijfde Nederlandse meteoriet onder de aandacht van de wetenschap.

De 68 gram zware steen werd door Bos naar de dorpsonderwijzer van Diepenveen gebracht, die slechts enkele huizen verderop woonde. Via diens stiefzoon kwam de steen terecht bij de Rijks HBS te Deventer.  De meteoriet werd opgeborgen in de curiosa-collectie van de HBS, in een mooi vurenhouten kistje. Deze collectie met het kistje kwam vervolgens al na korte tijd op de HBS zolder terecht en raakte daarna gedurende bijna 140 jaar compleet in de vergetelheid. 

Iemand  had rond 1873 wel door dat dit een meteoriet was. Er is bij de steen een kaartje met details van de val van de steen bewaard gebleven, met als titel: "meteoorsteen". Blijkens een ander label dat in het kistje van de meteoriet is geplakt, trok iemand in of na 1883 bovendien een vergelijking met de Franse koolstofchondriet Orgeuil uit 1864. 

Voor zover we hebben kunnen nagaan is de steen echter nooit gepubliceerd (zelfs niet in een krantenbericht) of wetenschappelijk onderzocht, tot ze medio 2012 aan het licht kwam. 139 jaar na dato werd ze eindelijk  onderzocht en geclassificeerd. De publicatie verscheen in 2019 in Meteoritics & Planetary Science (Langbroek et al. 2019).

Dankzij een kaartje dat bij de meteoriet werd gestopt, weten we toch vrij veel details over deze meteorietval. De tekst van het kaartje luidt:

Gevallen onder Diepenveen, op het land van J.W. Ilsinck den 27 October 1873 des middags ten 3 ure ongeveer. Deze steen viel met een verblindend licht en onder heftig sissen neder naast de personen van A. Bos en zijne vrouw, die daar stonden te werken, en werd weinig minuten later op een diepte van 1 1/2 voet ongeveer en nog merkbaar warm uit den zandgrond gehaald.

                                                                                              [naam]

Al de genoemde personen zijn in archieven terug te vinden. Uit onderzoek van Niek de Kort in historische archieven en kranten blijkt dat niet alleen de naam onder het label historisch te traceren is, maar dat ook de landeigenaar en de dagloner Albert Bos in archiefstukken uit die tijd terug te vinden zijn. We weten inmiddels zelfs dat de dorpsleraar in 1873 slechts enkele huizen verderop van landarbeider Bos woonde.

Toen de Rijks HBS in Deventer in 1969 werd opgeheven nam een docent enkele spullen van de HBS zolder mee. Daaronder ook het kistje met de meteoriet. Na het overlijden van de docent schonk zijn weduwe de steen aan een vriendin, Mw. Leida Kiers, die een kleine stenenverzameling had. 

In de zomer van 2012 kreeg Henk Nieuwenhuis, voormalig conservator van het Eise Esinga Planetarium in Franeker, deze stenenverzameling met de meteoriet bij toeval onder ogen. Mw. Kiers is zijn buurvrouw op de camping (!). Henk "kreeg een goed gevoel bij de steen", meende dat het wellicht een echte meteoriet kon zijn en wendde zich tot KNVWS voorzitter Niek de Kort. Deze wende zich vervolgens tot de auteur van deze website, Marco Langbroek, destijds werkzaam bij de faculteit Aardwetenschappen van de VU. 

Niek de Kort (links) en de herontdekker van de meteoriet, Henk Nieuwenhuis (rechts) met de Diepenveen meteoriet, 22 oktober 2012

Mijn hart miste een slag toen ik in oktober 2012 via Henk en Niek de eerste foto's van de steen onder ogen kreeg, en kort daar op bij Henk thuis in Franeker de steen zelf. Ik herkende de steen direkt en eenduidig als een zeldzame en wetenschappelijk zeer waardevolle koolstofchondriet, met toen al (op basis van het uiterlijk) een vermoeden van een CM subclassificatie. 

De auteur (Marco Langbroek, VU) met de Diepenveen meteoriet, oktober 2012

De auteur starte vervolgens het proces van onderzoek en formele classificatie van de meteoriet op. Dit onderzoek werd geleid vanuit Naturalis Biodiversity Center (het Nationaal Natuurhistorisch Museum) en uitgevoerd door het 'Diepenveen Meteorite Consortium', een voor de gelegenheid bijeen gebrachte internationale groep wetenschappers van diverse nationale en internationale instituten (25 wetenschappers van 17 verschillende instituten: in Nederland Naturalis Biodiversity Center, de VU, en de Universiteit Utrecht). In 2019 verscheen een uitgebreide publicatie in het vaktijdschrift Meteoritics & Planetary Science (Langbroek et al. 2019). 

Wim van Westrenen (VU) neemt samples van de meteoriet met een scheermesje

De meteoriet is een koolstofchondriet, van het subtype CM-an ('Mighei' type, met als toevoeging 'anomalous').

CM meteorieten zijn bijzonder zeldzaam en vanuit wetenschappelijk oogpunt heel bijzondere meteorieten. Het zijn van alle meteorieten de meest "primitieve" meteorieten en ze kunnen complexe organische verbindingen bevatten, waaronder aminozuren. Ze bevatten soms ook pre-solaire stofdeeltjes (interstellaire stofdeeltjes die van vóór het ontstaan van ons zonnestelsel dateren). 

CM meteorieten hebben nauwelijks thermische metamorphose ondergaan en benaderen qua samenstelling samen met CI meteorieten van alle meteorieten het beste de 'pure', oorspronkelijke oer-samenstelling van de zonnenevel waaruit ons zonnestelsel 4.6 miljard jaar geleden is ontstaan. Ze zijn veel rijker aan organisch materiaal dan de meeste andere typen koolstofchondriet.

CM meteorieten hebben op hun moederlichaam, of tijdens het ontstaan van dit moederlichaam uit de zonnenevel, wel enige aquatische verandering ondergaan: elementen in de meteoriet zijn verbindingen aan gegaan met water, mogelijk waterdamp in de vroege zonnenevel.

Gezien de complexe organische moleculen die diverse van deze meteorieten bevatten, wordt vermoed dat dit type meteoriet belangrijke bouwstenen heeft geleverd voor het onstaan van leven op aarde.

Koolstofchondrieten zijn zeldzaam in onze meteorietencollecties, en dat geldt nog meer voor CM koolstofchondrieten. Minder dan 1% van de bekende meteorieten is een CM meteoriet. Dit ondanks het feit dat er waarschijnlijk talrijke planetoiden en brokstukken van planetoiden van dit type in ons zonnestelsel rondzwerven. De reden voor de zeldzaamheid van deze meteorieten, is dat ze zeer broos zijn: in verreweg de meeste gevallen overleven ze daardoor de tocht door de dampkring niet en gaan letterlijk in rook op vóór ze het aardoppervlak bereiken. Ook de Diepenveen meteoriet is opvallend broos: ze moet zeer voorzichtig behandeld worden omdat ze bij het minste of geringste kruimels loslaat, en ook merkbaar zwart "afgeeft". Qua consistentie lijkt ze het meest op een kompakte klomp kachelroet. Zo gezien, is het een wonder dat ze 140 jaar lang in een schoolkollektie bewaard is gebleven.

Helemaal ongeschonden is de meteoriet niet. Er missen duidelijk stukken van de 68 gram zware meteoriet, die voor ongeveer de helft tot twee-derde met smeltkorst bedekt is. Vermoedelijk zijn er eerder stukken afgeslagen of is een poging gedaan de steen in tweëen te delen: er lijken beitelspoortjes op de steen te zien. Het is ook mogelijk dat de steen tijdens zijn 'dark flight' nog verder is opgebroken.

De bewaard gebleven steen bestaat feitelijk uit twee stukken, die ooit (rond 1873?) weer aan elkaar gelijmd zijn. Dit is goed te zien op onderstaande foto's (foto's van de auteur).

Diepenveen is door ons geclassificeerd als een CM-an, een 'anomalous CM'. Op diverse punten wijkt hij namelijk af van andere CM chondrieten.

Petrologisch is Diepenveen een CM meteoriet. Het is een 'regoliet' brekzie, een sample van de door inslagen omgewoelde en verpulverde oppervlaktelaag van een planetoide. De mate van aquatische verandering varieert sterk tussen verschillende lithologische eenheden, en dat geldt ook voor de mate van thermische metamorphose.

Diepenveen bevat organische verbindingen waaronder PAK's en Aminozuren. De Aminozuren in de meteoriet wijken af van de Aminozuren in de meeste andere CM meteorieten, en lijkt qua aanwezige typen en hun onderlinge verhoudingen meer op die van een CI meteoriet. Ook de zuurstofisotopen in de Diepenveen wijken af van wat we tot dusverre van CM meteorieten kenden: de meteoriet is relatief rijk aan ¹⁶O. De Cosmic Ray Exposure (CRE) leeftijd is eveneens ongewoon voor een CM-meteoriet: ongeveer 5 miljoen jaar, véél langer dan voor vrijwel alle andere CM meteorieten. Vermoedelijk heeft de Diepenveen die 5 miljoen jaar, na bij een inslag te zijn vrijgekomen, als een klein (niet meer dan 30 cm) object door de ruimte gezworven. Edelgassen in de Diepenveen laten zien dat het moederlichaam van de Diepenveen 1.5 miljard jaar geleden een grote inslag heeft doorstaan.

Het reflectiespectrum van de Diepenveen lijkt sterk op dat van de planetoide Ryugu, de planetoide waar de Japanse Hayabusa2 ruimtesonde in 2019 samples nam (die eind 2020 op aarde terug zullen keren).

Er zijn slechts 16 vallen van CM meteorieten waargenomen: chronologisch is de Diepenveen met zijn valdatum in 1873 de tweede waargenomen val in dit rijtje van 16, na Cold Bokkeveld (Zuid Afrika) uit 1838.

In December 2013 droeg de voormalige eigenaresse de steen over aan het Nationaal Natuurhistorisch Museum 'Naturalis' in Leiden. Bij die gelegenheid werd het bestaan van deze bijzondere meteoriet publiekelijk bekend gemaakt (rapportage van RTV Oost hier).

Samples : main mass (66 gram) Nationaal Natuurhistorisch Museum, Leiden; samples 2 gram Vrije Universiteit Amsterdam .

Bibliografie:

M. Langbroek et al.: The CM carbonaceous chondrite regolith Diepenveen. Meteoritics & Planetary Science 54 (2019), 1431-1461.